به گزارش فرهنگ امروز به نقل از فرهیختگان:

طبق اعلام ستاد سفر، از ۲۵ اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۵ فروردین‌ماه امسال، ۳۶ میلیون و ۵۱۹ هزار و ۶۷۱ نفر سفر رفتند، این آمار براساس بررسی کارشناسان این حوزه، به نسبت اوضاع اقتصادی، آمار قابل توجهی است؛ البته قرار نیست در این گزارش از سفرها و این مدل آمار بگوییم، حتماً در ایام نوروز اخبار آسیب به آثار باستانی و تاریخی به گوش‌تان خورده است. از یادگاری نوشتن بر سی‌وسه پل تا برداشتن خاک از جزیره هرمز! در میان همه‌ شیوه‌های مواجهه با میراث فرهنگی، شاید خاص‌ترینش را بتوان در رفتار برخی از هموطنانمان یافت؛ آن‌هایی که گمان می‌کنند تاریخ، جایی است برای ثبت نام‌شان روی آثار تاریخی. سی‌وسه پل، تخت‌جمشید، حافظیه و دیگر آثاری که قدمت چندصدساله دارند و از اهمیت فراوانی برخوردارند برای برخی فرقی با برگه‌ای برای نوشتن و خط‌خطی کردن ندارد! برخی از این آثار قرن‌هاست که روایت‌گر شکوه ایران هستند، اما برای عده‌ای، این آثار درست زمانی معنا پیدا می‌کنند که با خودکار، کلید یا سنگ، نام‌شان را بر آن حک کنند. انگار برای برخی، بازدید از یک اثر تاریخی زمانی کامل می‌شود که اثری از خود (به معنای فیزیکی‌اش) بر آن بگذارند. آنجا نمی‌مانند تا بیاموزند یا درک کنند، آمده‌اند تا بنویسند: «ما اینجا بودیم. ما سفر کردیم. و بله ما اسم‌مان را هم جا گذاشتیم.» فقط کاش می‌دانستند اثری که صدها سال آنجا ساخته شده و طی این سال‌ها باقی‌مانده، هدفش چیزی جز ثبت نوشته‌ها و اسم‌های فاقد ارزش و اعتبار این افراد است. برای اینکه این میزان سفر بدون آسیب به ایران و تاریخ تمام شود، باید برنامه‌ریزی‌های طولانی انجام داد. با رخ دادن این اتفاقات و رسانه‌ای شدن تعداد قابل توجهی از این موارد، در فضای مجازی واکنش‌های مختلفی به وجود آمد. برخی صرفاً به ناسزاگویی بسنده کردند و برخی تلاش کردند با ایجاد کمپین‌هایی تلاشی برای فرهنگ‌سازی انجام دهند. در این گزارش به سراغ این آسیب‌ها و تعدادشان در نوروز 1404 رفتیم تا بدانیم ریشه این تخریب‌ها در کجاست؟

تخریب‌ها چه بودند و چه کردند؟
در 15 روز تعطیلی سفرهای نوروزی، اخبار مختلفی درباره‌ آثار تاریخی- فرهنگی ایران منتشر شد. اخباری که برخی از آن‌ها باعث خوشحالی و برخی دیگر خشم و اندوه به‌همراه آورد. در همان روز اول، ویدئویی از لحظه سال تحویل شیراز که استقبال زیاد مردم را نشان می‌داد در فضای مجازی پرواکنش بود. استقبال زیاد مردم بخش خوش خبر بود، اما اخباری منتشر شد که حاکی از آسیب به محوطه سبز و حفاظ‌بندی‌های حافظیه بود. به گفته‌ ثابت اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس تنها بخشی از فضای سبز حافظیه دچار آسیب شد؛ برخی از گلدان‌های سفالی و گل‌های شب‌بو که روی پلکان قرار داشتند، به علت ازدحام و تردد زیاد آسیب دیدند یا شکسته شدند. همچنین تعدادی نرده به دلیل حجم زیاد گردشگران خم شده بود. البته این آسیب‌ها بلافاصله بعد از پایان مراسم سال‌تحویل ترمیم شد. مدیریت مجموعه برای ساماندهی، مجموعه را به مدت دو ساعت تعطیل کرد تا نظافت، تفکیک گل‌های سالم و بازآرایی فضای سبز انجام شود. به گفته‌ مسئولان، «خوشبختانه هیچ‌گونه آسیب مستقیمی به بنای تاریخی حافظیه وارد نشده است.»
ثابت‌اقلیدی درباره‌ خسارت و آسیب به آثار تاریخی گفت: «یادگاری‌هایی که در تخت‌جمشید نوشته شده، برای سال‌های گذشته بوده. تفاوت در جنس مصالح سازه‌ها نیز سبب تفاوت در شیوه‌های مرمت می‌شود. برای مثال، مرمت و پاک‌سازی یادگاری‌ها از روی سنگ‌های تخت‌جمشید به‌مراتب پیچیده‌تر از ترمیم آثار آجری است. برخی سازه‌ها همچون تخت‌جمشید، دارای پدیده‌های طبیعی خاصی نظیر «گلسنگ» هستند که برای پاک‌سازی آن‌ها نیاز به مواد و تکنیک‌های خاصی وجود دارد. همچنین مرمت این بناها نیازمند طرح مرمتی دقیق و کارشناسی است که توسط متخصصان این حوزه تهیه می‌شود.»
شیراز که شروع سالش پر حرف و حدیث بود، در پایان تعطیلات دوباره برسر زبان‌ها افتاد. در روز 13ام فروردین، با انتشار فیلمی در شبکه‌های اجتماعی دوباره نگاه افکار عمومی را به خود جلب کرد. فیلم که توسط یکی از شهروندان شیرازی گرفته شده بود، از پیدا شدن قطعه سنگی مشابه سرستون‌های تخت‌جمشید خبر می‌داد. در ادامه با توجه به گفته‌ ثابت‌ اقلیدی تأکید شد تکه سنگی که در فیلم مشاهده شده، از مجموعه جهانی تخت‌جمشید جدا نشده و متعلق به محوطه پیرامونی آن است. این سنگ به‌طور طبیعی از سطح زمین بیرون آمده و توسط یک فرد پیدا شده و به یگان حفاظت میراث فرهنگی تحویل داده شده است. محوطه میان تخت‌جمشید و نقش رستم، منطقه‌ای با آثار باستانی زیاد است که به‌دلیل عوامل طبیعی مانند بارندگی و تردد خودروها، ممکن است از آن آثار سطحی و زیرسطحی نمایان شوند. مدیرکل میراث فرهنگی فارس همچنین اشاره کرد که در این منطقه حفاری‌های محدودی انجام شده و برنامه‌هایی برای کاوش‌های جدید در این محدوده وجود دارد.
البته شیراز تنها بابت موضوعاتی مانند تخریب و آسیب به بناهای تاریخی و فرهنگی‌اش نقل زبان‌ها نبود. طبق آمار، تا روز نهم فروردین، حافظیه و تخت‌جمشید پربازدیدترین اماکن تاریخی ایران بودند. تخت‌جمشید با ۳۵۴ هزار و ۹۰۲ بازدیدکننده در صدر قرار گرفت. پس از آن، حافظیه با ۳۳۴ هزار و ۱۴۰ نفر و سعدیه با ۲۱۷ هزار و ۴۸۸ نفر، بیشترین میزان بازدید را ثبت کردند.
یکی دیگر از اتفاقاتی که در استان فارس، برای نخستین بار رخ داد، اجرایی شدن طرحی با عنوان «دستیار مردمی اماکن تاریخی» بود. در این طرح، از راهنمایان گردشگری دارای مجوز به عنوان ناظران فرهنگی استفاده شد؛ چراکه این افراد آداب میزبانی را کاملاً بلدند. هدف این بود که در کنار رفتار شایسته با گردشگران، این افراد نقش فعالی در پیشگیری از آسیب و فرهنگ‌سازی در محل داشته باشند. در ایام نوروز، تعداد نیروهای نظارتی در حافظیه از دو نفر به حدود 18 نفر افزایش یافت. به گفته این مدیرفرهنگی، این تجربه یکی از موفق‌ترین مدل‌های مدیریت مشارکتی در حوزه میراث فرهنگی بوده و می‌تواند به الگویی برای سایر استان‌ها تبدیل شود.
هرچند در شیراز وضعیت مدیریت‌شده‌تری وجود داشت، اما در برخی از دیگر شهرها، پدیده‌ ناخوشایند «یادگاری‌نویسی» روی آثار تاریخی مجدداً رخ داد. این پدیده نه‌تنها یک تخلف محسوب می‌شود، بلکه در مواردی خسارات جبران‌ناپذیری به بافت و اصالت بناها وارد می‌کند. اصفهان، دومین شهری بود که حواشی تخریب و آسیب به آثار تاریخی در آن، افکار عمومی را درگیر خود کرد. داستان تلخ اصفهان همزمان با بازگشایی زاینده‌رود پس از مدت‌ها خشکی بود. در حالی که مردم اصفهان با خوشحالی و هیجان به کناره‌های رودخانه آمده بودند تا از بازگشت آب به زاینده‌رود لذت ببرند، به نظر می‌رسید که این جاری شدن آب مهم‌ترین اتفاق روز نیست. در میان تمام ویدئوهای شاد مردم، فردی به نام «امیر» به خود زحمت داده و با ماژیک به دنبال ثبت نام خود روی پلی با قدمت ۱۴۲۰ سال بود! به نظر می‌رسید برای امیر، ثبت حضورش مهم‌تر از جاری شدن آب بعد از مدت‌ها بوده.
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، پس از انتشار فیلمی از آسیب‌دیدن پل‌های تاریخی اصفهان در تعطیلات نوروزی اعلام کرد تخلفات و آسیب‌هایی به پل‌هایی مانند سی‌وسه پل در این مدت رخ داده است. وی افزود با وجود نصب دوربین‌های امنیتی در این پل‌ها، فرد خاطی شناسایی شده و تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت. کرم‌زاده همچنین اشاره کرد یگان حفاظت میراث فرهنگی استان در کنار دیگر نهادهای امنیتی نظارت بر پل‌های تاریخی را در ایام نوروز انجام داده‌اند. وی بر لزوم همکاری همه نهادهای خدمات‌رسان برای حفاظت از این آثار تأکید کرد و گفت عملیات مرمت پل‌ها، به‌ویژه سی‌وسه پل و پل خواجو، به‌طور سالیانه و با اعتبارهای قابل توجهی انجام می‌شود. همچنین کرم‌زاده یادآور شد حفاظت از این بناها تنها به مسئولان میراث فرهنگی محدود نمی‌شود و نیاز به آگاهی‌رسانی و فرهنگ‌سازی عمومی برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به میراث تاریخی دارد.